Wat is een melanoom?
Melanoom is een kwaadaardige tumor die ontstaat wanneer de melanocyten, de cellen die melanine produceren (het pigment dat de huid zijn kleur geeft), oncontroleerbaar beginnen te groeien. Hoewel melanomen overal op de huid kunnen voorkomen, ontwikkelen ze zich vaak op huidgebieden die zijn blootgesteld aan de zon, zoals het gezicht, de rug, benen, en armen. Melanomen kunnen echter ook voorkomen op minder blootgestelde delen van het lichaam, zoals de voetzolen, handpalmen, en zelfs in de ogen (oogmelanoom).
Melanoom is gevaarlijk omdat het zich snel kan verspreiden (metastaseren) naar andere delen van het lichaam, zoals de lymfeklieren, longen, lever, hersenen, en botten, wat de behandeling ingewikkelder maakt en de prognose slechter. Vroege detectie en behandeling zijn daarom cruciaal voor het verbeteren van de overlevingskansen.
Hoe ontstaat melanoom?
Melanoom ontstaat door DNA-schade in de melanocyten, meestal veroorzaakt door blootstelling aan ultraviolette (UV) straling van de zon of zonnebanken. Deze DNA-schade kan leiden tot mutaties in de genen die de celdeling regelen, waardoor de melanocyten ongecontroleerd beginnen te groeien en zich vermenigvuldigen. Factoren die het risico op het ontwikkelen van melanoom verhogen, zijn onder meer:
- Overmatige blootstelling aan UV-straling: Langdurige blootstelling aan zonlicht, zonnebrand, en het gebruik van zonnebanken.
- Lichte huid: Mensen met een lichte huid, blond of rood haar, en blauwe of groene ogen hebben een hoger risico.
- Familiegeschiedenis: Een familiegeschiedenis van melanoom of andere vormen van huidkanker verhoogt het risico.
- Atypische moedervlekken: Mensen met veel of atypische (dysplastische) moedervlekken lopen een hoger risico.
- Persoonlijke geschiedenis van huidkanker: Mensen die eerder een melanoom of andere huidkanker hebben gehad, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van nieuwe melanomen.
Wat zijn de symptomen van melanoom?
Melanoom kan zich manifesteren in de vorm van een nieuwe moedervlek of door veranderingen in een bestaande moedervlek. De kenmerken van een melanoom kunnen variëren, maar er zijn enkele algemene richtlijnen die helpen bij de identificatie ervan, bekend als de ABCDE-regel:
- A (Asymmetry): De helft van de moedervlek is niet gelijk aan de andere helft; het heeft een asymmetrische vorm.
- B (Border): De rand van de moedervlek is ongelijk, gekarteld of onscherp.
- C (Color): De kleur is niet uniform en kan verschillende tinten bruin, zwart, roze, rood, wit of blauw bevatten.
- D (Diameter): De moedervlek is groter dan 6 millimeter (ongeveer de grootte van een potloodgum), hoewel melanomen soms kleiner kunnen zijn.
- E (Evolving): De moedervlek verandert in grootte, vorm, kleur, of vertoont nieuwe symptomen zoals bloeden of jeuk.
Andere mogelijke symptomen zijn:
- Nieuwe huidlaesie: Een nieuw, ongewoon uitziend plekje op de huid.
- Zweertje dat niet geneest: Een zweer die blijft bloeden of niet geneest.
- Verandering in gevoel: Een moedervlek die jeukt, brandt, gevoelloos is, of gevoelig is.
Hoe wordt melanoom behandeld?
De behandeling van melanoom hangt af van het stadium van de kanker, de grootte, locatie, en of het zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam. De belangrijkste behandelingsopties zijn:
- Chirurgische excisie: De primaire behandeling voor melanoom waarbij de tumor wordt verwijderd, samen met een marge van gezond weefsel om ervoor te zorgen dat alle kankercellen worden verwijderd.
- Sentinel lymfeklierbiopsie: Een procedure waarbij wordt onderzocht of het melanoom zich heeft verspreid naar de nabijgelegen lymfeklieren. Als de kanker zich heeft verspreid, kunnen aanvullende lymfeklieren worden verwijderd.
- Immunotherapie: Behandeling die het immuunsysteem stimuleert om kankercellen te bestrijden. Dit kan effectief zijn voor gevorderd melanoom.
- Doelgerichte therapie: Medicijnen die specifiek gericht zijn op mutaties die vaak voorkomen in melanoomcellen, zoals BRAF-mutaties.
- Chemotherapie: Traditionele kankerbehandeling die kankercellen doodt of hun groei vertraagt, hoewel het minder effectief is bij melanoom dan bij andere kankers.
- Stralingstherapie: Gebruikt om de tumor te verkleinen of om kankercellen te doden, vooral wanneer chirurgie niet mogelijk is.
Prognose en preventie
De prognose voor melanoom hangt sterk af van het stadium waarin het wordt ontdekt. Vroege stadia van melanoom hebben een zeer goede prognose met een hoge overlevingskans, terwijl gevorderde stadia, waarbij de kanker zich heeft verspreid, moeilijker te behandelen zijn en een slechtere prognose hebben.
Preventieve maatregelen zijn onder meer:
- Beperking van blootstelling aan de zon: Het vermijden van direct zonlicht, vooral tijdens piekuren, en het gebruik van zonnebrandcrème met een hoge SPF.
- Regelmatige huidcontroles: Zelfonderzoek en regelmatige dermatologische controles om veranderingen in de huid vroegtijdig op te merken.
- Beschermende kleding: Het dragen van hoeden, zonnebrillen, en kleding die de huid bedekt om blootstelling aan UV-straling te verminderen.
- Vermijden van zonnebanken: Zonnebanken vermijden, omdat deze aanzienlijke hoeveelheden schadelijke UV-straling kunnen afgeven.
Wat is het verschil tussen melanoom en andere vormen van huidkanker?
Melanoom is de meest agressieve vorm van huidkanker en verschilt van andere vormen zoals basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom, die meestal lokaal blijven en minder snel uitzaaien. Melanoom heeft een veel hoger risico op uitzaaiing en is verantwoordelijk voor het grootste deel van de sterfgevallen door huidkanker. De vroegtijdige detectie en behandeling van melanoom zijn van vitaal belang vanwege het hoge risico op verspreiding naar andere delen van het lichaam.
Melanoom is een potentieel levensbedreigende vorm van huidkanker die vroegtijdige herkenning en behandeling vereist. Door preventieve maatregelen te nemen en alert te zijn op veranderingen in de huid, kan de kans op succesvolle behandeling en overleving aanzienlijk worden verbeterd.
